LAB DEFTERİ:
Deneyler-Sonuçlar Lab
Defterine nasıl kayıt edilmelidir ve bazı tüyolar?
Yapılan her deney ve gözlemi kaydetmek için lab not defteri
tutulması zorunludur. Rutin yapılan işler dışında (örneğin agaroz gel hazırlama
gibi), dikkat edilmesi gerekilen noktalardaki detaylar (örneğin bir enzimden
kaç ul kullandığınız, inkübasyon zamanları gibi) not defterine kaydedilmelidir.
Kurşun kalem yerine tükenmez kalem kullanılmalıdır. Yanlış yazılınca silmek yerine üzerine sadece bir çizgi çekmek kâfidir.
Not defterini öyle bir şekilde düzenli olarak tutmalısınız ki başka birisi incelediğinde siz olmadan okuyabilsin ve anlayabilsin.
Lab defterleri her gün veya birkaç günde bir yapılan deneyleri yansıtacak şekilde yenilenmelidir. Bir deney yapıldığında hemen o gün veya 1 gün sonra kayd edilmelidir. Lab defterleri Danışman hocanız tarafından herhangi bir zaman istenebilir ve kontrol edilebilir. Bunun için hazırlıklı olun.
Lab defterinizin kapak sayfanızda sizin isminiz, not defterini tutmaya başladığınız tarih ve defter bitince hangi tarihe kadar deneyleri kapsadığı yazılmalıdır (örnek: Haziran 2004-Kasım 2006 Lab Defteri).
Defterin ilk 5 sayfasını boş bırakın. Burası sizin “içindekiler” ya da “index” ‘ i yazacağınız kısım olacak. Buraya deney ismi ve tarihi ya da uygun olursa sonucu gibi bilgiler girip bunun hangi sayfada olduğunun bilgisini yazmalısınız ki arandığında vakit kaybetmeden spesifik bir deneyin nasıl yapıldığı veya falanca deneyden ne sonuç alındığı bulunabilsin.
Unutmayın “organize” ve “düzenli” biri olmanız ve başlangıçta bunları alışkanlık haline getirmeniz, size bilim hayatınızda çok yararlı olacaktır, müthiş zaman kazandıracaktır.
Lab Not defterinin sayfalarında ne yazılmalıdır?
Basit bir deyişle, labta yaptığınız “her şey” defterinizde olmalı. Küçük detaylar bile… Ama bazı rutin deneyler konulmayabilir. Deneyler ilk yapılmaya başlanınca bütün bilgiler yazılmalıdır ama öğrenci yaptığını tam bildiği zaman bu detaylar atlanabilir. (Mesela Tris tampon çözeltisini hazırlarken ne kadar gr Tris kullandığını her tampon hazırladığında yazmak zorunda değil). Enzim aktivite assay’ lerinde her detay yazılmalıdır. Ya da PCR reaksiyonunda ne kadar ng template (kalıp) DNA kullanıldığı gibi bilgiler detay değil, deneyin çalışıp çalışmamasında etkili olabilecek faktörler olduğu inin not edilmelidir.
Defterin organize edilmesi yapılan deneye göre olmalıdır. Gün içinde 2 farklı deney yapılıyorsa bunlar ayrı ayrı yazılmalıdır.
Her deney için yeni bir sayfaya başlanmalıdır. Bu sayfanın başına,
Deneyin adı
Tarih
Sayfa numarası
yazılmalıdır. Bu bilgiler “index” kısmına da yazılacağı için önemlidir.
Daha sonra sayfada deneyin AMACI ya da SINANAN (test edilen hipotez) bir cümle ile yazılmalıdır. Varsa esinlenen ya da kullanılan bir makale kısaca yazılmalıdır.
Yeni bir PROJE ye başlanılıyorsa, ilk sayfada bu projenin STRATEJİSİ anlatılmalıdır. Bu deneyleri yazmadan yapılmalıdır. Bunun size 2 yararı vardır. Önce sizin hep o ana amaç etrafında düşünmenizi ve o soruya/konuya kilitlenmenizi sağlar. Bunu daha sonraki düşüncelerinizle elde ettiğiniz bilgiler ışığında karşılaştırmanıza yardımcı olur. Düşüncelerinizi organize etmenize yardım edebilir. Bazı fikirler “patent” edilebilir. Bu yüzden “YAZILI” bir kanıt gerekir.
Daha sonra hangi deneyi nasıl yapacağınız kısaca not edilebilir. Ayrıca yapacağınız deneye uygun ya da gereken literatür bilgisi, deneyin “tekrar” mı olduğu, farklı bir şey varsa neyin farklı olduğu (örn. 20 ug protein yerine 40 ug protein kullanılacak) bilgileri yazılmalıdır. Klonlama deneyi falan yapıyorsanız kullandığınız plasmid’ in küçük bir resmi çizilebilir ya da yapıştırılabilir. Bu bilgiler sanki bir makale yazıyormuş gibi uzun uzadıya değil, hatırlatma amacıyla öz bir şekilde yazılmalıdır.
Aslında unutulmamalıdır ki çoğu zaman not defterleri “bugün” için değil “gelecek” için tutulur.
Materyaller: Bu kısma kullanılan materyalleri (solüsyonlar ya da ekipman) yazılabilir. Her lab ekipmanını (pipet, vorteks gibi) yazmak gereksizdir. Sadece ana olanları ya da ilk kez kullanılanları… Kullanılan tamponların ne içerdiği en az bir kez defterde yazılmalı ve daha sonra referans edilmelidir (şu sayfaya bakınız ya da falan makaleye bakınız gibi). Kit kullanılıyorsa bu kitin ismi, katalog numarası ve alındığı şirket ve tarih (son kullanma tarihi) gerektiğinde yazılabilir. Biyolojik örneklerin tür yada genus (cins) ya da varsa suş (strain) numarası yazılmalıdır. Bazen varsa kullanılan doku tipi ya da bir bakterinin genotipi gibi bilgiler not edilmelidir. Enzimler için ise enzimim ismi, hangi şirketten alındığı veya nereden izole edildiği, konsentrasyonu (yoğunluğu) yazılmalıdır. DNA örnekleri için DNA nın türü (template, primer), nasıl elde edildiği (miniprep, jel pürifikasyonu, PCR ürünü), konsantrasyonu gibi bilgiler yazılmalıdır. Solüsyonları hazırlarken kullanılan hesaplamalar yazılmalıdır. Agaroz jeller için sadece konsantrasyon ve kullanılan tampon (buffer) türü yazılabilir. Yapılanlar (kimyasal hazırlamada vs) daha önceki bir deneyde kullanılıp yazılmışsa, sadece “bknz X sayfasına” denebilinir, böyle bilgileri tekrarlamak gereksizdir.
Prosedür: Yapmadan önce yaz. Özellikle bazı kompleks deneylerde (aslında her deneyde) önce YAZIP, sonra YAPMAK önemlidir. Yazılanlara madde madde takip edilmeli ve bir şey UNUTULMAMALIDIR. Yapılacak her ADIM önce anlaşılmalı ve bunun için gereken ekipman ya da solüsyon hazır edilmeli sonra deneye girişilmelidir. Eğer deney sırasında küçük değişiklikler yapılmak ZORUNDA kalınırsa bu da deftere işlenmelidir. Deneydeki bazı adımlar özel dikkat gerektirebilir, zamana bağlı olabilir, bu gibi durumlara yazdıklarını hazırlıklı olmanız için sizi uyanık tutacaktır.
Rutin kullanılan deneysel metotlar ve solüsyonlar için ayrı bir DOSYA ya da defter tutulmalıdır. (METODLAR dosyası/defteri gibi). Kullanılan prosedürler literatürdeki makale yada kitaba referans edilmelidir.
Sonuç: Bu kısma elde edilen yorumlanmamış sonuçlar yazılır. Jel fotoları, koloni sayım verileri, oto-radyagraflar, enzim aktivite numaraları gibi…
Yorum ve Özet: Bu çok önemli bir kısımdır. Burada elde ettiğiniz sonuçları özetlemelisiniz. Bu sonuçları destekleyen bilgiler varsa yazmalısınız ve kendi yorumunuzu eklemelisiniz. Deney başarılı mı yoksa başarısız mı sonuçlandı ve nedenini belirmelisiniz. Başarısız ise neden ve bunu için ne yapacağınızı, başarılı ise yapacağınız gelecek adımını kararlaştırmalı ve bunları not etmelisiniz.
Deneysel Moleküler Biyoloji, Biyokimya, Biyoteknoloji gibi bilimler oldukça ilginç, güçlü, zevkli ve prestijlidir. Bunun yanında riskli, hayal kırıklığına uğratıp sabır gerektiren, çok bilgilenme ve yenilenmenin lazım olduğu ve zor ve sıkı çalışmayı gerektiren bilimlerdir.
Bu yazılanların size yardımcısı olmasını arzu eder, deneylerinizde başarılar dilerim.
Kurşun kalem yerine tükenmez kalem kullanılmalıdır. Yanlış yazılınca silmek yerine üzerine sadece bir çizgi çekmek kâfidir.
Not defterini öyle bir şekilde düzenli olarak tutmalısınız ki başka birisi incelediğinde siz olmadan okuyabilsin ve anlayabilsin.
Lab defterleri her gün veya birkaç günde bir yapılan deneyleri yansıtacak şekilde yenilenmelidir. Bir deney yapıldığında hemen o gün veya 1 gün sonra kayd edilmelidir. Lab defterleri Danışman hocanız tarafından herhangi bir zaman istenebilir ve kontrol edilebilir. Bunun için hazırlıklı olun.
Lab defterinizin kapak sayfanızda sizin isminiz, not defterini tutmaya başladığınız tarih ve defter bitince hangi tarihe kadar deneyleri kapsadığı yazılmalıdır (örnek: Haziran 2004-Kasım 2006 Lab Defteri).
Defterin ilk 5 sayfasını boş bırakın. Burası sizin “içindekiler” ya da “index” ‘ i yazacağınız kısım olacak. Buraya deney ismi ve tarihi ya da uygun olursa sonucu gibi bilgiler girip bunun hangi sayfada olduğunun bilgisini yazmalısınız ki arandığında vakit kaybetmeden spesifik bir deneyin nasıl yapıldığı veya falanca deneyden ne sonuç alındığı bulunabilsin.
Unutmayın “organize” ve “düzenli” biri olmanız ve başlangıçta bunları alışkanlık haline getirmeniz, size bilim hayatınızda çok yararlı olacaktır, müthiş zaman kazandıracaktır.
Lab Not defterinin sayfalarında ne yazılmalıdır?
Basit bir deyişle, labta yaptığınız “her şey” defterinizde olmalı. Küçük detaylar bile… Ama bazı rutin deneyler konulmayabilir. Deneyler ilk yapılmaya başlanınca bütün bilgiler yazılmalıdır ama öğrenci yaptığını tam bildiği zaman bu detaylar atlanabilir. (Mesela Tris tampon çözeltisini hazırlarken ne kadar gr Tris kullandığını her tampon hazırladığında yazmak zorunda değil). Enzim aktivite assay’ lerinde her detay yazılmalıdır. Ya da PCR reaksiyonunda ne kadar ng template (kalıp) DNA kullanıldığı gibi bilgiler detay değil, deneyin çalışıp çalışmamasında etkili olabilecek faktörler olduğu inin not edilmelidir.
Defterin organize edilmesi yapılan deneye göre olmalıdır. Gün içinde 2 farklı deney yapılıyorsa bunlar ayrı ayrı yazılmalıdır.
Her deney için yeni bir sayfaya başlanmalıdır. Bu sayfanın başına,
Deneyin adı
Tarih
Sayfa numarası
yazılmalıdır. Bu bilgiler “index” kısmına da yazılacağı için önemlidir.
Daha sonra sayfada deneyin AMACI ya da SINANAN (test edilen hipotez) bir cümle ile yazılmalıdır. Varsa esinlenen ya da kullanılan bir makale kısaca yazılmalıdır.
Yeni bir PROJE ye başlanılıyorsa, ilk sayfada bu projenin STRATEJİSİ anlatılmalıdır. Bu deneyleri yazmadan yapılmalıdır. Bunun size 2 yararı vardır. Önce sizin hep o ana amaç etrafında düşünmenizi ve o soruya/konuya kilitlenmenizi sağlar. Bunu daha sonraki düşüncelerinizle elde ettiğiniz bilgiler ışığında karşılaştırmanıza yardımcı olur. Düşüncelerinizi organize etmenize yardım edebilir. Bazı fikirler “patent” edilebilir. Bu yüzden “YAZILI” bir kanıt gerekir.
Daha sonra hangi deneyi nasıl yapacağınız kısaca not edilebilir. Ayrıca yapacağınız deneye uygun ya da gereken literatür bilgisi, deneyin “tekrar” mı olduğu, farklı bir şey varsa neyin farklı olduğu (örn. 20 ug protein yerine 40 ug protein kullanılacak) bilgileri yazılmalıdır. Klonlama deneyi falan yapıyorsanız kullandığınız plasmid’ in küçük bir resmi çizilebilir ya da yapıştırılabilir. Bu bilgiler sanki bir makale yazıyormuş gibi uzun uzadıya değil, hatırlatma amacıyla öz bir şekilde yazılmalıdır.
Aslında unutulmamalıdır ki çoğu zaman not defterleri “bugün” için değil “gelecek” için tutulur.
Materyaller: Bu kısma kullanılan materyalleri (solüsyonlar ya da ekipman) yazılabilir. Her lab ekipmanını (pipet, vorteks gibi) yazmak gereksizdir. Sadece ana olanları ya da ilk kez kullanılanları… Kullanılan tamponların ne içerdiği en az bir kez defterde yazılmalı ve daha sonra referans edilmelidir (şu sayfaya bakınız ya da falan makaleye bakınız gibi). Kit kullanılıyorsa bu kitin ismi, katalog numarası ve alındığı şirket ve tarih (son kullanma tarihi) gerektiğinde yazılabilir. Biyolojik örneklerin tür yada genus (cins) ya da varsa suş (strain) numarası yazılmalıdır. Bazen varsa kullanılan doku tipi ya da bir bakterinin genotipi gibi bilgiler not edilmelidir. Enzimler için ise enzimim ismi, hangi şirketten alındığı veya nereden izole edildiği, konsentrasyonu (yoğunluğu) yazılmalıdır. DNA örnekleri için DNA nın türü (template, primer), nasıl elde edildiği (miniprep, jel pürifikasyonu, PCR ürünü), konsantrasyonu gibi bilgiler yazılmalıdır. Solüsyonları hazırlarken kullanılan hesaplamalar yazılmalıdır. Agaroz jeller için sadece konsantrasyon ve kullanılan tampon (buffer) türü yazılabilir. Yapılanlar (kimyasal hazırlamada vs) daha önceki bir deneyde kullanılıp yazılmışsa, sadece “bknz X sayfasına” denebilinir, böyle bilgileri tekrarlamak gereksizdir.
Prosedür: Yapmadan önce yaz. Özellikle bazı kompleks deneylerde (aslında her deneyde) önce YAZIP, sonra YAPMAK önemlidir. Yazılanlara madde madde takip edilmeli ve bir şey UNUTULMAMALIDIR. Yapılacak her ADIM önce anlaşılmalı ve bunun için gereken ekipman ya da solüsyon hazır edilmeli sonra deneye girişilmelidir. Eğer deney sırasında küçük değişiklikler yapılmak ZORUNDA kalınırsa bu da deftere işlenmelidir. Deneydeki bazı adımlar özel dikkat gerektirebilir, zamana bağlı olabilir, bu gibi durumlara yazdıklarını hazırlıklı olmanız için sizi uyanık tutacaktır.
Rutin kullanılan deneysel metotlar ve solüsyonlar için ayrı bir DOSYA ya da defter tutulmalıdır. (METODLAR dosyası/defteri gibi). Kullanılan prosedürler literatürdeki makale yada kitaba referans edilmelidir.
Sonuç: Bu kısma elde edilen yorumlanmamış sonuçlar yazılır. Jel fotoları, koloni sayım verileri, oto-radyagraflar, enzim aktivite numaraları gibi…
Yorum ve Özet: Bu çok önemli bir kısımdır. Burada elde ettiğiniz sonuçları özetlemelisiniz. Bu sonuçları destekleyen bilgiler varsa yazmalısınız ve kendi yorumunuzu eklemelisiniz. Deney başarılı mı yoksa başarısız mı sonuçlandı ve nedenini belirmelisiniz. Başarısız ise neden ve bunu için ne yapacağınızı, başarılı ise yapacağınız gelecek adımını kararlaştırmalı ve bunları not etmelisiniz.
Deneysel Moleküler Biyoloji, Biyokimya, Biyoteknoloji gibi bilimler oldukça ilginç, güçlü, zevkli ve prestijlidir. Bunun yanında riskli, hayal kırıklığına uğratıp sabır gerektiren, çok bilgilenme ve yenilenmenin lazım olduğu ve zor ve sıkı çalışmayı gerektiren bilimlerdir.
Bu yazılanların size yardımcısı olmasını arzu eder, deneylerinizde başarılar dilerim.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder